Saldırılar, Ermenistan’ın güvenlik garantörü olan Rusya’nın Ukrayna’da bozguna uğradığı bir dönemde meydana geldi.
Azerbaycan, Ermenistan’daki hedeflere yönelik geniş çaplı bir saldırı gerçekleştirerek uzun süredir devam eden çatışmayı daha önce görülmemiş bir şekilde Ermenistan topraklarına taşıdı.
Ermenistan Savunma Bakanlığı, 13 Eylül gece yarısından itibaren Vardenis, Sotk, Artanish, Ishkhanasar, Goris ve Kapan da dahil olmak üzere Ermenistan’ın Azerbaycan sınırının güney kesimindeki tüm şehirleri hedef alan saldırılar düzenlendiğini bildirdi.
Azerbaycan Savunma Bakanlığı, Ermenistan’ın “geniş çaplı provokasyonuna” karşılık olarak sadece “yerel karşı önlemler” aldıklarını söyledi: “Ermeni medyasında ve sosyal ağların bir bölümünde yayılan Azerbaycan’ın Ermenistan topraklarına girdiğine dair haberler saçmalıktan başka bir şey değildir.”
Azerbaycan, diplomatik sonuçlar elde etmek için Ermenistan’la olan çatışmalarında düzenli olarak askeri tırmanışı kullanırken, geçmişte çatışmalar neredeyse sadece uluslararası alanda Azerbaycan toprağı olarak tanınan Dağlık Karabağ ve çevresiyle sınırlı kalmıştı. Ermenistan’a doğru genişleme, tırmanışın bir başka seviyesini temsil ediyor. Bunun diplomatik kazanımlar elde etmeye yönelik başka bir girişim mi yoksa daha fazla askeri harekatın habercisi mi olduğu ise belirsizliğini koruyor.
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan sabah parlamentoda yaptığı konuşmada saldırılarda en az 49 Ermeni askerinin öldüğünü bildirdi. “Ne yazık ki bu sayının kesin olmadığını belirtmek zorundayız” dedi.
Paşinyan sabah saatlerinde Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile görüştü ve Moskova’dan bir karşılıklı savunma paktı olan Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (CSTO) üyeleri olarak yükümlülükleri uyarınca askeri yardım istedi.
Rusya Dışişleri Bakanlığı, Ermenistan’ın KGAÖ’den yardım talebinin kendilerine ulaştığını bildiren bir açıklama yayınladı ancak yanıtlarının ne olabileceğine dair bir işaret vermedi. Rusya’nın arabuluculuğunda Kafkasya saatiyle sabah 10’da varılan ateşkes uyarınca çatışmaların durduğu belirtilse de öğleden sonra Ermenistan’dan gelen dağınık haberler bu iddiayla çelişti.
Rusya, iki taraf arasındaki 2020 savaşını sona erdiren ateşkes anlaşmasının garantörü ve 1990’larda iki taraf arasındaki ilk savaşta Ermeni güçlerinin kazandığı Azerbaycan toprağı olan Dağlık Karabağ’da yaklaşık 2.000 barış gücü askeri konuşlandırmış durumda.
Rusya ayrıca Ermenistan’ın kuzeybatısında Türkiye sınırındaki Gümrü’de birkaç bin askerin daha bulunduğu bir askeri üs bulunduruyor.
Ukrayna’daki savaştan bu yana, Azerbaycan’ın Rusya’nın bölgede barışı koruma kabiliyetini ve isteğini araştırıyor olabileceğine dair işaretler var. Bu tırmanış, Rus birlikleri Ukrayna’nın ilerleyişi karşısında hızla geri çekilirken gerçekleşti.
Gerilimin tırmanmasından önceki günlerde Azerbaycan defalarca Ermenistan’ın ateşkesi ihlal ettiğini bildirmiş, Ermenistan ise bunu reddetmişti. Azerbaycan ayrıca düzenli olarak Ermenistan’ı ateşkes anlaşmasının çeşitli bölümlerini uygulamakta ve aralarındaki çatışmayı nihai olarak çözecek bir barış anlaşmasına doğru ilerlemekte ayak sürümekle suçladı. Bu ay her iki ülke lideri de birkaç ay içinde bir anlaşmaya varılabileceğini söylemişti.
Azerbaycan’ın açıklamasında Ermenistan’ın “provokasyonları” Azerbaycan’ın sınır bölgelerinde yürüttüğü altyapı projelerinin tamamlanmasını yavaşlatmak ve Azerbaycan sınırları yakınında “gergin bir atmosfer yaratmak” için kullandığı iddia edildi.
Azerbaycan devletine bağlı Uluslararası İlişkiler Analiz Merkezi Başkanı Farid Shafiyev, merkezin Facebook sayfasında “Ermenistan ve Azerbaycan arasında bugün yaşanan çatışmaların ana nedenlerinden biri sadece bir barış anlaşmasının olmaması değil, aynı zamanda [sınırların] belirlenmesi ve ulaşım bağlantıları gibi çeşitli konularda anlamlı bir ilerleme kaydedilmemesidir” diye yazdı.
Azerbaycan henüz herhangi bir kayıp sayısı bildirmedi.
Sınır boyundaki bazı Ermeni köyleri boşaltıldı. Ermenistan’ın Gegharkunik ilindeki Geghamasar köyünün eski cemaat lideri RFE/RL’ye “Tüm köy bombalanıyor, çocukları bile tahliye edemiyoruz, sadece bir kısmını tahliye etmeyi başardık” dedi. “Bölgede yangın çok yoğun, yollar da bombardıman altında, saklanıyoruz.”
Sotk köyünde, saldırılarda birkaç evin ve bir topluluk salonunun hasar gördüğünü belirten topluluk lideri Sevak Khachatryan, Facebook sayfasında hasarın tam boyutunun belirsiz olduğunu yazdı.
Amerika Birleşik Devletleri’nin Avrupa ve Avrasya İşlerinden Sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı Karen Donfried hem Paşinyan hem de Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile görüştü. Dışişleri Bakanı Anthony Blinken, Ermenistan’daki saldırılardan “derin endişe” duyduğunu ifade eden bir açıklama yayınladı.
Paşinyan ayrıca İran Cumhurbaşkanı İbrahim Raisi ile de görüştü ve Raisi’nin Azerbaycan’ın Nahçıvan eksklavını Azerbaycan anakarasına bağlayacak olan ve Bakü’nün “Zengezur koridoru” olarak adlandırdığı yeni bir ulaşım hattı için Azerbaycan’ın niyetlerini dile getirdiği bildirildi. Bu güzergah Ermenistan’ın İran sınırından geçecek ve Ermenistan-İran ticareti açısından belirsiz sonuçlar doğuracaktır.
Rusya Dışişleri Bakanlığı, Ermenistan’ın KGAÖ’den yardım talebinin kendilerine ulaştığını bildiren bir açıklama yayınladı ancak yanıtının ne olabileceğine dair bir işaret vermedi. Rusya’nın arabuluculuğunda Kafkasya saatiyle sabah 10’da varılan ateşkes uyarınca çatışmaların durduğu belirtilse de öğleden sonra Ermenistan’dan gelen dağınık haberler bu iddiayla çelişti.
Rusya, iki taraf arasındaki 2020 savaşını sona erdiren ateşkes anlaşmasının garantörü ve 1990’larda iki taraf arasındaki ilk savaşta Ermeni güçlerinin kazandığı Azerbaycan toprağı olan Dağlık Karabağ’da yaklaşık 2.000 barış gücü askeri konuşlandırmış durumda.
Rusya ayrıca Ermenistan’ın kuzeybatısında Türkiye sınırındaki Gümrü’de birkaç bin askerin daha bulunduğu bir askeri üs bulunduruyor.
Ukrayna’daki savaştan bu yana, Azerbaycan’ın Rusya’nın bölgede barışı koruma kabiliyetini ve isteğini araştırıyor olabileceğine dair işaretler var. Bu tırmanış, Rus birlikleri Ukrayna’nın ilerleyişi karşısında hızla geri çekilirken gerçekleşti.
Gerilimin tırmanmasından önceki günlerde Azerbaycan defalarca Ermenistan’ın ateşkesi ihlal ettiğini bildirmiş, Ermenistan ise bunu reddetmişti. Azerbaycan ayrıca düzenli olarak Ermenistan’ı ateşkes anlaşmasının çeşitli bölümlerini uygulamakta ve aralarındaki çatışmayı nihai olarak çözecek bir barış anlaşmasına doğru ilerlemekte ayak sürümekle suçladı. Bu ay her iki ülke lideri de birkaç ay içinde bir anlaşmaya varılabileceğini söylemişti.
Azerbaycan’ın açıklamasında Ermenistan’ın “provokasyonları” Azerbaycan’ın sınır bölgelerinde yürüttüğü altyapı projelerinin tamamlanmasını yavaşlatmak ve Azerbaycan sınırları yakınında “gergin bir atmosfer yaratmak” için kullandığı iddia edildi.
Azerbaycan devletine bağlı Uluslararası İlişkiler Analiz Merkezi Başkanı Farid Shafiyev, merkezin Facebook sayfasında “Ermenistan ve Azerbaycan arasında bugün yaşanan çatışmaların ana nedenlerinden biri sadece bir barış anlaşmasının olmaması değil, aynı zamanda [sınırların] belirlenmesi ve ulaşım bağlantıları gibi çeşitli konularda anlamlı bir ilerleme kaydedilmemesidir” diye yazdı.
Azerbaycan henüz herhangi bir kayıp sayısı bildirmedi.
Sınır boyundaki bazı Ermeni köyleri boşaltıldı. Ermenistan’ın Gegharkunik ilindeki Geghamasar köyünün eski cemaat lideri RFE/RL’ye “Tüm köy bombalanıyor, çocukları bile tahliye edemiyoruz, sadece bir kısmını tahliye etmeyi başardık” dedi. “Bölgede yangın çok yoğun, yollar da bombardıman altında, saklanıyoruz.”
Sotk köyünde, saldırılarda birkaç evin ve bir topluluk salonunun hasar gördüğünü belirten topluluk lideri Sevak Khachatryan, Facebook sayfasında hasarın tam boyutunun belirsiz olduğunu yazdı.
Amerika Birleşik Devletleri’nin Avrupa ve Avrasya İşlerinden Sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı Karen Donfried hem Paşinyan hem de Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile görüştü. Dışişleri Bakanı Anthony Blinken, Ermenistan’daki saldırılardan “derin endişe” duyduğunu ifade eden bir açıklama yayınladı.
Paşinyan ayrıca İran Cumhurbaşkanı İbrahim Raisi ile de görüştü ve Raisi’nin Azerbaycan’ın Nahçıvan eksklavını Azerbaycan anakarasına bağlayacak olan ve Bakü’nün “Zengezur koridoru” olarak adlandırdığı yeni bir ulaşım hattı için Azerbaycan’ın niyetlerini dile getirdiği bildirildi. Bu güzergah Ermenistan’ın İran sınırından geçecek ve Ermenistan-İran ticareti açısından belirsiz sonuçlar doğuracaktır.
Paşinyan’ın basın ofisinden yapılan açıklamada, “İran Cumhurbaşkanı, İslam Devrimi Lideri Ayetullah Hamaney’in İran’ın Ermenistan ile olan bağlantısının tehlikeye atılmaması ve iletişim kanallarının devletlerin egemenliği altında olması gerektiği yönündeki sözlerini hatırlattı” denildi.
Bu arada Azerbaycan Savunma Bakanı Zakir Hasanov, Azerbaycan’ın en yakın müttefiki olan Türkiye’den mevkidaşı Hulusi Akar ile bir telefon görüşmesi gerçekleştirdi. Hasanov telefon görüşmesinde Akar’a “Ermeni provokasyonları” hakkında bilgi verdi ve “bu tür adımların engellendiğini” söyledi. Türkiye ve Azerbaycan gerilimin tırmanmasından önceki günlerde Azerbaycan’da ortak askeri tatbikatlar gerçekleştiriyordu; 10 Eylül’de Azerbaycan Savunma Bakanlığı tatbikatlara katılan Türk teçhizatının Türkiye’ye geri döndüğünü bildirdi.
Saldırının ardından bazı Azeri hükümet yanlısı kaynaklar, koordineli bir bilgilendirme kampanyası gibi görünen bir şekilde, Ermenistan’ın Azerbaycan sınırı boyunca bir “tampon bölge” oluşturulmasını önerdi. Hükümet yanlısı report.az’da yer alan bir analize göre “[E]rmenistan’ın son askeri de Azerbaycan topraklarından çıkarılmalı ve Azerbaycan sınırı yakınlarında güvenli bir bölge, tabiri caizse bir ‘tampon bölge’ oluşturulmalıdır.”
Report.az’daki ayrı bir yazısında askeri analist Uzeir Jafarov, “[Bir] güvenlik bölgesi, yani bir ‘tampon bölge’ oluşturulmalıdır” dedi. “Ermenistan, Azerbaycan’ın bundan sonra hiçbir keyfiliğe izin vermeyeceğini anlamalı. Bence ‘tampon bölge’, Ermenistan’ın Azerbaycan’ın sınır muhafızları, askerleri ve askeri altyapısı için tehdit oluşturmayacağı şekilde oluşturulmalıdır.”
Kaynak: Eurasianet’te yayımlanan haberi Joshua Kucera, Ani Mejlumyan hazırladı. İngilizce aslından Gaste Avrupa için Nihal Kalender çevirdi.